Chính quyền ĐCS Trung Quốc luôn cam kết với người dân nước này về những lợi ích to lớn của đập thuỷ điện Tam Hiệp. Tuy nhiên những nguy cơ đối với sự an toàn của đập cũng như những tác động tiêu cực về nhiều mặt đang gặp phải đã làm giới chức nước này đau đầu và đưa người dân lâm vào thế nguy nan. Khi Trung Quốc ngày càng phải đối mặt với nhiều hệ luỵ khôn lường từ công trình đầy tham vọng này.
Công trình xây dựng khổng lồ
Dương Tử bắt nguồn từ Tây Tạng, con sông được xem là long mạch lớn nhất thế giới nó đã tạo phúc và dưỡng dục cho dân tộc Trung Hoa hàng nghìn năm qua. Con sông chảy xuống Thượng Hải, thành phố lớn nhất Trung Quốc, cung cấp nước sinh hoạt cho 400 triệu người dân và giúp tưới tiêu cho 1/4 diện tích đất canh tác của nước này.
Tuy nhiên vào năm 1994, chính quyền Trung Quốc đã tiến hành xây đập Tam Hiệp chặn đứng long mạnh của con sông này. Đập Tam Hiệp được xem là giấc mơ của nhà lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông thời còn sống, được bắt đầu xây dựng vào năm 1994 và hoàn thành vào năm 2006.
Đập thuỷ điện lớn nhất ở miền trung Trung Quốc này bắt đầu đi vào sản xuất điện năm 2008. Con đập được xây dựng bằng bê tông và thép, có chiều dài 2308 mét, chiều cao 181 mét. Hồ chứa có dung tích lên tới 80.300km2, hơn 102.600.000m3 đất đã được chuyển đi nhường chỗ cho 27,2 triệu m3 bê tông và 463.000 tấn thép đủ để xây dựng 63 tháp Eiffel.
Theo các chuyên gia, mực nước trong đập khi ở mức tối đa sẽ cao hơn mực nước biển là 175m và cao hơn mực nước sông ở hạ nguồn là 110m. Vùng hồ chứa có độ dài trung bình khoảng 660km và chiều rộng 1,12km.
Vùng hồ chứa có diện tích bề mặt nước là 1045 km2 và chứa lượng nước lên đến 42 tỷ tấn. Lượng nước này lớn đến mức có thể khiến trái đất quay chậm lại so với bình thường.
Đập Tam Hiệp có tổng công suất 18,2 mW, gấp 10 lần công suất của các nhà máy điện hạt nhân Daya Bay ở tỉnh Quảng Đông và gấp 8 lần đập thuỷ điện Hoover 1 trong 7 công trình lớn nhất của nước Mỹ.
Với việc xây dựng đập Tam Hiệp, Trung Quốc hy vọng có thể chế ngự thiên nhiên, tạo tiền đề cho dự án chuyển đổi nước bắc nam đầy tham vọng.
Theo truyền thông Trung Quốc, đập Tam Hiệp lập nhiều kỷ lục thế giới như là đập cao nhất, đập tràn có lưu lượng nước khổng lồ, đập có các âu tàu phục vụ du lịch với nguồn nước cao khổng lồ, dự án có vốn đầu tư lớn nhất…
Theo những công bố tại Trung Quốc, đập Tam Hiệp được xây dựng như 1 vách núi bằng bê tông cốt thép nằm trên một nền đá hoa cương hết sức kiên cố. Đập Tam Hiệp không chỉ được xây dựng kiên cố từ nền tảng cho đến kết cấu đập mà còn được áp dụng nhiều biện pháp gia cố vững chắc, đến mức sức công phá của những vũ khí thông thường không thể phá huỷ. Nói cách khác chỉ vũ khí hạt nhân mới có thể gây tổn thất cho đập Tam Hiệp.
Theo nhiều nguồn tin khác nhau, tổng chi phí xây dựng đập Tam Hiệp lên tới 40 tỷ đô với 1,3 triệu người phải tái định cư khỏi khu vực.
Những hệ luỵ nghiêm trọng
Trung Quốc đang bị ám ảnh bởi ‘lời nguyền’ siêu đập nhằm thoã mãn tham vọng về những cái gọi là vĩ đại nhất. Tuy nhiên đằng sau sự thoã mãn đó là những mất mát không thể tính hết.
Báo cáo của chính phủ Trung Quốc về đập Tam Hiệp, sau khi đập được chính thức phê duyệt vào năm 1992 chỉ nói về những lợi ích thu được coi đây là một chương trình để củng cố sức mạnh chính trị, kinh tế và công nghệ quốc gia.
Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế của nước này lại đặt nhiều câu hỏi liên quan đến phí tổn ảnh hưởng về mặt xã hội và môi trường của công trình khổng lồ này.
Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là việc tái định cư cho những người dân bị mất đất trong lưu vực hồ chứa. Diện tích chứa nước đập Tam Hiệp rộng tới 10.000 km2 và kéo dài hơn 600 km về thượng lưu. Đây là quê hương và nơi sinh sống của 1,5 triệu người.
Chuyên gia môi trường Mỹ cho rằng các dự án thuỷ điện lớn của Trung Quốc được xem là các quả bom nổ chậm do lạm dụng quá mức mẹ thiên nhiên, làm thay đổi cơ cấu đất trồng cũng như làm tăng hiệu ứng biến đổi khí hậu cùng nhiều tác động tàn phá môi trường nghiêm trọng khác.
Đập Tam Hiệp là dự án gây tranh cãi thậm chí cả trước khi nó được phê chuẩn. Khi dự án đập Tam Hiệp được đưa ra lấy ý kiến từ quốc hội Trung Quốc năm 1992, có tới 1/3 đại biểu phản đối.
Trong một thông cáo mới đây, Chính phủ Trung Quốc họ nhận thức được một số vấn đề ngay cả trước khi dự án xây đập bắt đầu được triển khai, một số vấn đề khác nổi lên trong quá trình xây dựng.
Những hệ luỵ mà các cộng đồng xung quanh con đập và dọc bờ sông Dương Tử đang phải gánh chịu lại lớn hơn rất nhiều so với những gì dự kiến. Việc xây dựng được cho là gia tăng nhanh chóng và gây nên các trận động đất, làm cho hệ sinh thái bị phá huỷ cùng hàng loạt vấn đề nghiêm trọng khác.
Thống kê của bộ môi trường Trung Quốc cho thấy, khu vực xung quanh đập chỉ riêng năm 2017 đã chịu 776 trận động đất, tăng 60% so với cùng kỳ trước đó so với mức rung chấn lên đến 5 độ Richter.
Một nghiên cứu từ cơ quan theo dõi động đất Trung Quốc cho thấy chỉ trong khoảng thời gian từ khi khánh thành đập từ năm 2003 đến năm 2009 số lượng trận động đất tăng 30 lần.
Kể từ khi đập được xây dựng một trận lũ kinh hoàng đã xảy ra trên sông Dương Tử vào năm 1998 cướp đi 3500 sinh mạng, chưa kể đập được coi là thủ phạm gián tiếp dẫn đến trận động đất ở Tứ Xuyên vào năm 2008 khiến 87000 người bị tử vong.
Đập thuỷ điện Tam Hiệp được coi là nguyên nhân khiến cho mực nước giảm mạnh ở các vùng hạ lưu khiến người dân không còn nước sinh hoạt trong thời gian hạn hán diễn ra từ tháng 1 đến 4 hàng năm.
Đơn cử, trận hạn hán ở Tứ Xuyên được cho là tồi tệ nhất trong vòng 50 năm trở lại đây. Trầm tích tích tụ gần con đập được coi là mối đe doạ thường trực đối với việc kiểm soát lũ lụt. Và để giải quyết điều này, Trung Quốc đã phải xây 2 con đập lớn ở thượng nguồn để chặn bùn.
Hồ chứa nước của đập được cho là hấp thu rất nhiều nhiệt và được cho là nguyên nhân làm tăng nhiệt độ trung bình trong khu vực.
Nhiệt độ tăng lên và sự thay đổi về hệ sinh thái đã tạo ra mối đe doạ đối với nguồn cá của con sông. Trong các đợt mưa lũ hàng năm, hàng ngàn tấn rác đã bị cuốn trôi xuống hồ chứa của đập Tam Hiệp.
Hiện tại mỗi ngày có tới 3000 tấn rác được thu dọn ở con đập nhưng vẫn không đủ để dọn sạch tất cả số rác bị cuốn trôi xuống đập.
Theo những báo cáo chính thức cứ vào đầu mùa mưa vào tháng 7 hằng năm khoảng 50.000m2 diện tích mặt nước hồ chứa của đập Tam Hiệp đã bị rác phủ kín và những khối rác này có độ dày lên tới 60 cm, thậm chí ở 1 số chỗ người ta có thể đi bộ lên đó.
Các nhà môi trường trong những năm qua cảnh báo rằng hồ chứa nước tại đập Tam Hiệp có thể bị biến thành hồ chứa rác thải thô và hoá chất công nghiệp đọc hại từ thành phố Trùng Khánh và phù sa bị kẹt lại sau con đập có thể gây xói mòn dưới hạ nguồn.
Chính quyền Trung Quốc đã nhiều lần tuyên bố và khẳng định những lợi ích của đập Tam Hiệp lấn át chi phí bỏ ra và những hệ luỵ mà nó gây ra. Tuy nhiên, vào năm 2011 chính quyền Trung Quốc đã phải chi 177 tỷ đô la để ngăn chặn thảm hoạ về môi trường tại khu vực đập, xây dựng hàng rào sinh thái… Tuy nhiên các nỗ lực này không giải quyết được vấn đề lâu dài.
Nguy cơ đập Tam Hiệp bị vỡ?